Nacht van de filosofie Amsterdam

Volgens Bas Heijne kent Nederland steeds meer ‘ikken’. Er zijn minderheden die van anderen gedragsverandering eisen en daarin soms doorslaan, maar ook neo-liberale graaiers en ‘wellness-rechts’. Er is sprake van een verwaarlozing van de gemeenschap en een gebrek aan solidariteit, overal wordt geworsteld met de vraag hoe van het ‘ik’ weer een ‘wij’ te maken. De ooit zo gekoesterde Nederlandse tolerantie kan de huidige maatschappelijke verschillen niet meer overbruggen, volgens Heijne zal de samenleving op een andere manier moeten leren kijken. Hij verwijst daarbij naar Hannah Arendt's Amor Mundi, de belangeloze blik naar de wereld die boven het eigen ik uitstijgt. Bas Heijne gaat in gesprek met Roxane van Iperen, Dyab Abou Jahjah en Daan Roovers. Gespreksleiding: Clairy Polak. Dit gesprek zal worden opgenomen en worden uitgezonden als Filosofisch Kwintet op zondag 16 april om 23:35 uur op NPO1. Na de opnames is er gelegenheid voor het publiek om met de sprekers in gesprek te gaan.

—

Bas Heijne is schrijver en interviewer. Hij was lang columnist bij NRC, schreef vele boeken en in 2017 won hij de P.C. Hooftprijs voor zijn oeuvre. Recentelijk publiceerde hij over de verhouding tussen het individu en de maatschappij.

Roxane van Iperen is auteur en jurist en publiceerde recent Eigen welzijn eerst, waarin zij stelt dat bij veel mensen het vooruitgangsgeloof heeft plaatsgemaakt voor gevoelens van zelfbehoud. Dit leidt onder meer tot ‘wellness-rechts’, een stroming van voornamelijk moeders die middels Instagram veel desinformatie verspreiden – vaak afkomstig van Russische propagandamachines.

Dyab Abou Jahjah is publicist en opiniemaker. Hij stichtte in 2000 de Arabisch-Europese Liga (AEL) en in 2014 Movement X. De AEL had een grote impact op het politieke bewustzijn van Belgen en Nederlanders met migratie-achtergrond. Hij publiceerde recent Verlichting onder vuur, waarin hij waarschuwt voor extreem-rechts, woke en islamisme.

Daan Roovers is filosoof, spreker en schrijver. Zij is voormalig Denker des Vaderlands, voormalig hoofdredacteur van Filosofie Magazine en momenteel lid van de Raad voor het Openbaar Bestuur.

Clairy Polak is een Nederlandse journaliste en radio- en televisiepresentatrice. Zij presenteert het Filosofisch Kwintet van Omroep Human en vele andere programma's, waaronder lange tijd het programma Buitenhof.

In hoeverre kunnen we redelijkerwijs verwachten dat anderen rekening houden met onze gevoelens? Waar we vroeger dankzij morele codes wisten hoe we ons moesten gedragen, lijkt het nu alsof ieder voor zich moet aanvoelen hoe de ander benaderd wil worden. Gevoeligheid is mooi, maar kan ook omslaan in agressiviteit. Flasspöhler pleit ervoor om sensibiliteit gelijk op te laten gaan met weerbaarheid, om de gemeenschap bij elkaar te houden. Voertaal: Engels.

—

Svenja Flasspöhler is hoofdredacteur van het Duitse Philosophie Magazine. Haar boek Vergeven werd genomineerd voor de prestigieuze Tractatus Preis. Haar nieuwste boek is Sensibiliteit, over de grenzen van de menselijke gevoeligheid.

 

In de ruimte lonkt het nieuwe goud. Waar vroeger verre landschappen gekoloniseerd werden, zijn nu planeten aan de beurt. Miljardairs lanceren de ene raket na de andere, er zijn plannen voor mijnbouw op asteroïden en voor een tankstation op de maan voor wie op doorreis is naar Mars. 

Maar ten koste van wat? In dit boek neemt Marjolijn van Heemstra je mee naar de vertes die rijk maken en toont ze de verarming die dat tegelijkertijd teweegbrengt.

—

Schrijver, dichter en theatermaker Marjolijn van Heemstra schrijft voor De Correspondent over ruimte en ruimtevaart. Van haar laatste boek In lichtjaren heeft niemand haast zijn 17.500 exemplaren verkocht en werd verkozen tot NPO Radio 1 non-fictie boek van het jaar. Van Heemstra is schrijver van het Essay van de Maand van de Filosofie 2023 Wat is ruimte waard. Foto: Frank Ruiter

Wie wordt de opvolger van de huidige Denker des Vaderlands Paul van Tongeren? Rector Magnificus Jeroen Geurts van de Vrije Universiteit en Rector Magnificus Peter-Paul Verbeek van de Universiteit van Amsterdam inaugureren de nieuwe Denker, waarna een gesprek volgt met de nieuwe Denker des Vaderlands over de rol van publieksfilosofie in de Nederlandse maatschappij. Gespreksleiding: Sophie van Balen.

—

Marli Huijer is emeritus hoogleraar Publieksfilosofie aan de Erasmus School of Philosophy, Erasmus Universiteit Rotterdam, voorzitter Stichting Maand van de Filosofie en columnist voor dagblad Trouw. Ze is voormalig Denker des Vaderlands (2015-2017).

Paul van Tongeren was hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen, Leiden en Leuven en is Denker des Vaderlands tot april 2023. Naast zijn academische werk houdt Van Tongeren zich al ruim twintig jaar intensief bezig met publieksfilosofie. Hij publiceerde meer dan tien populaire boeken op basis van zijn grootste interesses: de deugdethiek van Aristoteles en het nihilisme van Friedrich Nietzsche. In 2013 won hij met Leven is een kunst de Socratesbeker voor het urgentste en meest oorspronkelijke Nederlandstalige filosofieboek. 

Jeroen Geurts is Rector Magnificus van de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij is daarnaast hersenonderzoeker en hoogleraar Translationele Neurowetenschappen bij Amsterdam UMC en hij studeerde op latere leeftijd filosofie aan de VU. 

Peter-Paul Verbeek is Rector Magnificus van de Universiteit van Amsterdam. Daarnaast is Verbeek hoogleraar Filosofie en Ethiek van Wetenschap en Technologie in een Veranderende Wereld aan de UvA. Rode draad in het onderzoek en werk van Peter-Paul Verbeek is de relatie tussen mens en technologie, bekeken vanuit ethisch oogpunt.

Is trots een goede of een slechte emotie? Volgens Martha Claeys hangt dat er vanaf. Ze onderscheidt drie soorten trots: als zelfwaardering, als zelfrespect en als zelfliefde. Trots gaat over het innemen van ruimte en is volgens Claeys een waardevolle emotie, totdat ze niet meer nodig is. 

—

Martha Claeys is onderzoeker aan het Centrum voor Ethiek van de Universiteit Antwerpen en programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte. Samen met Lotte Spreeuwenberg maakt ze de filosofische podcast Kluwen en in maart verschijnt bij uitgeverij Boom haar debuut Trots, de filosofie van een emotie.

Wat is ware vriendschap? Kun je vrij zijn in een relatie? Is er een verschil tussen liefhebben en beminnen? En... hoe denk jij over deze vragen?

Wees welkom bij een Filosofisch Speeddate waar je leert denken over je denken. In een kort filosofisch gesprek word je begeleid in het vraagstuk dat jou interesseert, via een onderzoek van je denken over dat vraagstuk, naar een vraag die bevrijdt. Deze vraag krijg je na afloop mee om nog een tijdje (of een leven lang) op te kauwen. Een vraag om vrijer van te worden dus. Én wijzer.

Wij plakken geen pleisters, zijn niet van het oplossen, maar van het blootleggen. Naast de kassa staat een speeddateregisseur waar je je aan kunt melden voor deze bijzondere ontmoeting.

Sociale polarisatie, waarbij verschillende groepen in de maatschappij van elkaar vervreemden, heeft door de pandemie een vlucht genomen. Hoe deze verschillen te overbruggen? Dialoog gericht op argumenten lijkt de kloof eerder te verergeren dan te dichten. Deze lezing breekt daarom een lans voor het luisteren. Niet om klakkeloos over te nemen wat de ander zegt, noch om het eens te worden, maar om aannames en denkramen van de ander en jezelf te bevragen. 

Ben je zelf bewust van hoe je luistert? Luister je wel eens naar iemand met een radicaal ander perspectief? Wie verdient deze aandacht? En waarom wordt luisteren geassocieerd met passiviteit en volgzaamheid? In interactie met theorie, praktijk én publiek ontvouwt zich een filosofie van het luisteren.

—

Naomi Kloosterboer is filosoof aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Ze promoveerde op een proefschrift over zelfkennis en onderzoekt nu ethische vragen over extreme overtuigingen (www.extremebeliefs.com). Een rode draad door haar werk is het rationele van de mens te verbinden met emoties, zelfbegrip en verantwoordelijkheid.

Verdienen garnalen ook een beter leven? Hoe ver gaan dierenrechten? Kunstenaar, theatermaker en actrice Melissa Mabesoone maakte een caleidoscopische installatie over garnalen, Maturation Station, die tijdens de Nacht van de Filosofie in de Witte zaal van de Brakke Grond te bezichtigen is. Het werk roept allerlei filosofische vragen op. Pescatariër, vegetariër, veganist, flexitariër, op welke waarden baseer jij jouw eetstijl? Onder leiding van Marc van Dijk gaat Mabesoone in gesprek met dierfilosoof Erno Eskens en het publiek. 

—

Melissa Mabesoone is kunstenaar, theatermaker en actrice. Na een introductie in de Wijsbegeerte studeerde Mabesoone Beeldende Kunsten aan het KASK. Eind 2012 richtte ze samen met Oshin Albrecht het collectief 'buren' op. Hun werk bestaat uit performances, video's, foto's en installaties en behandelt thema’s als neoliberale fantasieën, vrouwelijkheid, seksualiteit, gemeenschap en wonen.

Erno Eskens is (dier)filosoof, politicoloog, auteur, uitgever bij Noordboek en voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis. Hij is gepromoveerd op de geschiedenis van het denken over dieren en geeft veel lezingen over dit onderwerp, zie www.ernoeskens.nl

Filmmaker Juul van der Laan en filosoof Renate Schepen hebben een sterke band met de Nigeriaans filosofe Sophie Oluwole (1935 -2018). Voor beiden liet de eerste ontmoeting met Sophie een onuitwisbare indruk achter. De inzichten uit de Yoruba filosofie van binaire complementariteit zijn belangrijk in deze tijd van sterke polarisatie. Tegengestelde visies vullen elkaar hierin aan, in plaats dat ze elkaar uitsluiten. Dit schept ruimte voor andere vormen van politiek bestuur en gelijkwaardigheid van gender.

—

Renate Schepen is intercultureel filosoof. Ze geeft advies, lezingen en workshops in organisaties en schreef meerdere boeken, waaronder Kimmerle’s Intercultural Philosophy and Beyond. The ongoing Quest for Epistemic Justice bij Routledge. Renate promoveerde aan de Universiteit van Wenen (with honours) en studeerde daarvoor in Amsterdam, Accra en Montevideo. Bij uitgeverij Ten Have gaf ze de Nederlandse versie van het boek van Sophie Oluwole uit Socrates en Orunmila. Wat we van Afrikaanse filosofie kunnen leren. Zie www.doordacht.net. Foto: Frits de Beer.

Juul van der Laan maakt onafhankelijk films en voelt zich thuis binnen de overlappende domeinen van de wetenschap, filosofie en kunst op interculturele schaal. Ze heeft een achtergrond in de scheikunde, studeerde film in Londen en begon ooit als researcher voor wetenschapstelevisie (VPRO). Met een onderzoekende en open blik brengt ze belangrijke, maar vaak minder bekende, verhalen, geschiedenissen en gedachten aan het licht. Zie www.juulvanderlaan.nl.

Wat is mooie muziek? Volgens Tomas Serrien hangt dit af van de context (waar ben je, waarom luister je?) maar uiteraard ook van jezelf. Iedereen heeft een muzikaal 'thuisgevoel', muziek die bekend is, die jou ontspant of opvrolijkt. Muziek die een klein beetje daar van afwijkt, is dan interessant of nieuw. 

Maar je kunt ook luisteren naar muziek die juist niet lijkt op wat je al kent en zo jouw horizon verbreden. Hindoestaanse Dhrupad-muziek, een Gisalo uit Papoea-Nieuw-Guinea of gezangen van de Zwartvoetindianen. Volgens de filosoof Bataille hebben we dit zelfs nodig. Tomas Serrien laat je in deze lezing kennismaken met bijzondere, bizarre en wonderlijke muziekfragmenten die je blik verruimen!

—

Tomas Serrien is muziekfilosoof, auteur en muzikant bij de bands Disorientations en Bat Eyes. In 2017 debuteerde hij met Klank, waarin hij onderzocht hoe we iets zinnigs kunnen zeggen over muzikale ervaringen. Sindsdien werkt Tomas aan diverse interdisciplinaire projecten rond muziekbeleving. In 2022 verscheen zijn nieuwe boek Hoor waarin hij onderzoekt waarom we het liefst luisteren naar geluiden die ons bekend in de oren klinken. Meer info op www.tomasserrien.com. Foto: Daniil Lavrovski

Praten over ‘de zin van het leven’ onder het genot van een glas wijn. Dit is het beeld dat veel mensen van filosofie hebben. In werkelijkheid is filosoferen een pittige denkinspanning die niet altijd goed verenigbaar is met de roes van het drinken. Jacqueline Duurland, een filosoof die van een goed glas wijn houdt, vindt dit wankele evenwicht al belicht door grote filosofen in de oudheid en heeft zich verdiept in wijnwijsheid in al haar facetten. Ze laat zien hoe wijn inspireert tot filosoferen. Ze neemt bekende thema’s uit de wijnwereld als vloeiende ingang tot een praktische levensfilosofie: van wijntranen en ouderen tot troostdrinken en zielenroerselen.

—

Jacqueline Duurland schreef voor diverse media en was als docent verbonden aan de UvA. Zij geeft lezingen en colleges voor de Filosofiefabriek en de Vrije Academie, en zet zich in om filosofische inzichten toegankelijk te maken voor een groter publiek. Ze publiceerde Vinosofie, een proeve van denken en drinken.

Is er een belangrijke vraag in jouw leven waar je geen antwoord op hebt? Kom naar de workshop vraagverheldering. Vraagverheldering is de meest effectieve weg naar probleemoplossing. In deze workshop ga je een antwoord vinden op jouw vraag. Dan doe je door je vraag zo precies mogelijk te formuleren. Mensen draaien vaak in cirkels rond omdat ze op zoek zijn naar een antwoord op een vraag die de vraag niet is. In deze workshop leer je deze cirkels doorbreken.

Over praktische filosofie: filosoferen is niet alleen weggelegd voor academisch geschoolde slimme mensen. Op de Nacht van de Filosofie kun je het zelf ervaren onder leiding van een praktisch filosoof.

 

—

Kiki Verbeek is praktisch filosoof, neerlandica en theatermaker. Met haar bedrijf en weblog Glashelder Verhaal helpt ze ervaren coaches en adviseurs bij het verwoorden van hun professionele identiteit. 

Het is bekend dat de islamitische filosofische traditie een belangrijke stempel heeft gedrukt op de westerse samenleving. Zij baande de weg voor wetenschap en techniek die onze wereld ingrijpend heeft veranderd. Minder bekend is dat de islamistische traditie ook ideeën voortbracht die ons ook nu nog kunnen helpen over de wereld te spreken. In deze lezing zal Michiel Leezenberg enkele voorbeelden presenteren uit de rijke islamitische traditie.

—

Michiel Leezenberg is expert op het gebied van de islamitische filosofie en werkt bij de afdeling Wijsbegeerte van de Universiteit van Amsterdam. Hij verbleef geruime tijd voor onderzoek in de islamitische wereld. Islamitische filosofie – een geschiedenis werd bekroond met de Socrates wisselbeker. Daarnaast publiceerde hij diverse boeken, waaronder De minaret van Bagdad: seks en politiek in de islam en recentelijk een vertaling van De deugdzame stad van Aboe Nasr Al-Farabi.

Automated facial recognition technology is creeping into public spaces. It speeds up boarding at airports, automatically identifies lawbreakers and schools can track student emotions. Facial recognition is often criticised, it “might be the world’s most divisive technology,” argued The New York Times and it is “arsenic in the water supply of democracy,” denounced the UK civil liberties group Liberty. The Europe-wide campaign Reclaim Your Face wants to ban facial recognition technology from public space across the European Union, because the technology is “secretive. Unlawful. Inhumane.” How does the perception of facial recognition in the public eye develop over time? What forms of resistance emerge? What are the advantages and dangers of facial recognition? Should it be banned or are there conditions that make ethical use possible? Chair: Marthe Kerkwijk.

This conversation is made possible by NIAS, Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences. Photo: tumisu via pixabay

 

—

Stefania Milan is Professor of Critical Data Studies at University of Amsterdam. She is a Fellow at NIAS at the project Face Off! Resistance to Facial Recognition Technology in Public Spaces

Marjolein Lanzing is assistant Professor Philosophy of Technology at University of Amsterdam. She researches ethical aspects of various digital techniques and is member of the board of Bits of Freedom.

Van Clockwork Orange, Totall Recall tot Black Mirror, al decennia maakt Hollywood films over ingrepen in de hersenen. Tegenwoordig zet de neurowetenschap daadwerkelijk stappen, met mogelijk grote gevolgen voor het strafrecht. Zo toonde de afperser van familie de Mol met een hersenscan aan dat hij leed aan dementie. Neurowetenschap ontdekte ook dat hersenen van 18-jarigen nog niet volgroeid zijn en het Nederlandse strafrecht houdt daar nu rekening mee. Controversiëler is het ingrijpen in de hersenen zodat mensen minder agressief worden. Kan een rechter in ruil voor strafvermindering deze interventie aanbieden? Mag je hersenscans inzetten bij iemand die zich op z’n zwijgrecht beroept? Tot slot zou neurowetenschap de claim ondersteunen dat de vrije wil niet bestaat – kunnen we mensen dan nog wel verantwoordelijk houden en straffen voor hun daden? Gerben Meynen zal een kort overzicht geven van recente ontwikkelingen in de neurowetenschap in relatie tot het strafrecht en de fascinerende en belangrijke ethische vragen die deze opwerpen. 

—

Gerben Meynen is hoogleraar Ethiek, in het bijzonder bio-ethiek, afdeling Filosofie, Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar forensische psychiatrie aan het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen, Universiteit Utrecht.

Een dragend idee is een overtuiging, een hoogstpersoonlijk inzicht dat je als richtinggevend beleeft. Vrijwel iedereen bezit ze, maar ze zijn lang niet altijd expliciet geformuleerd. In deze workshop ga je op zoek naar een dragend idee in een eigen ervaring, waarbij je op het moment zelf al voelde: dit is belangrijk. De ervaring is persoonlijk, maar wat je erin ontdekt is vaak universeel – als je het lef hebt voor het onderzoek.

Over praktische filosofie: dit is geen college, je voert een filosofisch onderzoeksgesprek over een urgente kwestie die jou bezighoudt. Je kunt zélf aan de slag, begeleid door gespecialiseerde filosofen die weten hoe je zo’n onderzoek vormgeeft.

—

Jan Ewout Ruiter studeerde filosofie, schreef filmkritieken en produceerde films. Hij leidt gesprekken en opleidingen en hij is hoofddocent van de leergang Visieontwikkeling in organisaties (ISVW). Hij is co-auteur van Filosoferen aan de keukentafel en mederedacteur en co-auteur van Hoog spel. Filosoferen in de praktijk. Zie visieontwikkeling.nl en lerenfilosoferen.nl

Luuk Stegmann is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Sinds 2012 is hij hoofddocent van de beroepsopleiding Visieontwikkeling in organisaties bij de Internationale School Voor Wijsbegeerte in Leusden. Hij is mederedacteur en co-auteur van Hoog Spel. Filosoferen in de praktijk, gespreksleider bij het Socratisch café Rotterdam en pleitbezorger van de praktische filosofie.

De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury zeven Jonge Denkers die de beste columns hebben ingezonden. Op deze Nacht zullen Maike van de Pavoordt en Syb Faes hun column voordragen.

De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs, uitgeverij Lemniscaat en Stichting Maand van de Filosofie.

Boekhandel Athenaeum en boekhandel de Vertraagde Tijd zullen aanwezig zijn met een ruime gesorteerde boekenmarkt en diverse sprekers op de Nacht zullen signeren.

Behoefte aan wat inspiratie? Op het toilet van de Brakke Grond zijn levenswijsheden van Søren Kierkegaard te horen, die Geert Jan Blanken bundelde in zijn recente publicatie Søren Kierkegaard, levenswijsheden. Blanken is een kenner van het werk van Kierkegaard en publiceerde meerdere boeken over hem.

Het thema van de Maand van de Filosofie is Weerloos en waardevol. Deze bijzondere voorstelling wordt ingeleid door filosoof Floris van den Berg, auteur van onder andere De vrolijke veganist, De vrolijke feminist en De olijke atheïst. Onderwerp is iets wat veel mensen als meest weerloze en waardevolle op aarde beschouwen. En wat beter te doen met het weerloze en waardevolle, dan er kunst mee te maken? Let op: tijdens de voorstelling mogen geen foto’s genomen worden.

Hoort jaloezie bij liefde? Bestaan er echte helden? Is privacy belangrijker dan veiligheid? Verandert roem je persoonlijkheid? Is een optimist gelukkiger dan een pessimist? Nomizo is een verfrissend filosofiespel dat je ook kunt spelen als je geen filosoof bent. Speel mee met de bedenkers Manon Duintjer en Marlies Visser. Zie ook www.nomizo.nl

Manon Duintjer is schrijver, schrijfdocent en journalist. Marlies Visser is ontwerper, initiator en curator. Samen bedachten zij het filosofiespel Nomizo en het Zelfdenkboek over liefde en vriendschap 

Op een wolk van vrijheid zweeft u door de nacht, de Nacht van de Filosofie. Een dwaling door de straten van Amsterdam, langs vrijdenkers als Spinoza, Descartes en Hobbes.

In het centrum van Amsterdam liggen diverse tegels met een citaat van een bekende denker. Bij de tegels wordt stilgestaan bij de bijzondere band van de filosoof met Amsterdam, maar ook bij het gedachtegoed van de filosoof.

De wandeling start om 21:00 vanaf de ingang van de Brakke Grond en zal een klein uur duren, u bent op tijd voor het programma om 22:00. De filosofiewandeling wordt georganiseerd door studievereniging AmFiBi.

Maturation Station is een audiovisueel werk van beeldend kunstenaar, actrice en theatermaker Melissa Mabesoone dat glibbert door thema's als blue economy, aquacultuur, voortplanting en sensualiteit, zorg dragen, consumentisme, dierenleed en de vis- en voedselindustrie. Een dramedy dat performance en wetenschap samenbrengt. Het bouwt voort op een onderzoek naar de oogsteelverwijdertechniek (eyestalk ablation: waarmee sommige garnalenkwekers vrouwelijke garnalen in instinctloze reproductiemachines veranderen) en meer ethische oplossingen. Mabesoone infiltreerde samen met kunstenaar en cinematografe Anaïs Chabeur als onderzoekers van een fictief bedrijf een Europese conferentie rond blauwe economie. Dit fictief bedrijf, Eau bureau, vormt de basis voor de installatie in de Witte zaal van de Brakke Grond, die is te bezoeken op de Nacht van de Filosofie. Foto: Anaïs Chabeur